Μαρξισμός - Εθνικισμός και Διαλεχτική.

του Red Nation

Καταρχήν κάποιος που είναι - στοιχειωδώς έστω - γνώστης του μαρξιστικού έργου θα διαπιστώσει , έκπληκτος ίσως, πως δεν υφίσταται κάποια ολοκληρωμένη θεωρία του έθνους. Τουλάχιστον στα γραπτά των Μάρξ και Ένγκελς δε διαφαίνεται κάτι τέτοιο. Αυτή τη πραγματικότητα διαπίστωσε ο μαρξιστής φιλόσοφος και θεωρητικός Νίκος Πουλατζάς ήδη από πολύ παλιά ενώ ταυτόχρονα "ειρωνευόταν" τους κατ'επίφαση μαρξιστές όταν αγνοούσαν την εθνική πραγματικότητα στις αναλύσεις τους.

Να τι έγραφε: « πρέπει να συνηθίσουμε σε τούτο το ολοφάνερο γεγονός : Δεν υπάρχει μαρξιστική θεωρία του έθνους. Το να λέμε – παρά τις ζωηρές συζητήσεις πάνω σε τούτο το θέμα μέσα στο εργατικό κίνημα – ότι υπάρχει υποτίμηση από μέρους του μαρξισμού της εθνικής πραγματικότητας είναι ακόμα παρά πολύ μακριά από την αλήθεια ». Οι Μάρξ και Ένγκελς αναφέρονται βέβαια στα έθνη και στα εθνικά κινήματα αλλά πουθενά δε διαφαίνεται η διάθεση τους να συγκροτήσουν μια συγκροτημένη θεωρία που να αναφέρεται σε αυτά. Οι επί μέρους προσεγγίσεις τους και η στάση τους , έχουν να κάνουν κάθε φορά με τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν , τους ιδιαίτερους συσχετισμούς δυνάμεων που υπάρχουν , έτσι και υπό αυτή την έννοια διαμορφώνουν μια ανάλογη αντίστοιχη θέση. Δέχονται όμως την ύπαρξή τους , μιλούν ακόμα και για "εθνικό αίσθημα" και αυτό που σαφέστατα βέβαια κάνουν, είναι η σύνδεση μεταξύ της δημιουργίας των "εθνών-κρατών" με την ανάπτυξη του καπιταλισμού.

Η μοναδική προσπάθεια που έχουμε μέχρι τα σήμερα από πλευράς μαρξιστικού κινήματος σχετικά με τη διατύπωση μιας τέτοιας θεωρίας δεν είναι, παρά αυτή του Στάλιν και ορισμένες βέβαια πρακτικές κυρίως προσπάθειες του Μάο Τσε Τούνγκ αλλά και γενικότερα διάφορων εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων που συνδέθηκαν με τον κομμουνισμό ή την αριστερά σε διάφορες και ποικίλες εκδοχές της. Αυτό που είναι αδιαμφισβήτητο, είναι η διαρκής και μεταλλασσόμενη σχέση που υφίσταται , πότε έντονα ( βλέπε περιόδους εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων) πότε σε ύφεση ( βλέπε αστικές δημοκρατίες και ανεπτυγμένο καπιταλισμό ) μεταξύ του εθνικού αγώνα και της ταξικής πάλης. Από τη μία η ταξική πάλη, διεξάγεται μέσα στα πλαίσια-όρια του έθνους και από την άλλη το σύγχρονο έθνος-κράτος και η τελική μορφή του είναι πολλές φορές αποτέλεσμα συγκρούσεων και "εμφυλίων" ( εμφύλιος με την έννοια της κορύφωσης των ταξικών συγκρούσεων) .Υπό αυτήν την έννοια η ανάπτυξη των εθνικισμών υπακούει σε κοινωνικούς όρους , δηλαδή σε όρους ταξικών συσχετισμών.

Το ελληνικό έθνος κράτος είναι αποτέλεσμα και αυτό εμφυλίων και συγκρούσεων στο εσωτερικό του που πότε πήραν τη μορφή εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα ( ενάντια στην οθωμανική αυτοκρατορία για παράδειγμα), πότε απέκτησαν το περιεχόμενο της ταξικής πάλης(διχασμός-εμφύλιος). Βέβαια ο χαρακτήρας του ελληνικού έθνους - κράτους διαμορφώθηκε ιστορικά και από έναν άλλο παράγοντα τον οποίο οφείλουμε να μην παραγνωρίζουμε : τις έξωθεν επεμβάσεις. Για να κατανοήσουμε τη "διαπλοκή" μεταξύ του εθνικού αγώνα και της ταξικής πάλης οφείλουμε να βυθιστούμε για άλλη μια φορά στη Διαλεχτική , στην ενότητα και σύγκρουση των αντιθέτων. Από τη μεριά της η αστική φιλελεύθερη σκέψη είναι αντί-Διαλεχτική για αυτό και δε δύναται να κατανοήσει τη σχέση αυτή. Η αστική λογική δεν είναι διαλεκτική. Έτσι , είτε μόνο ενότητα βλέπει ( έθνος ) και ξορκίζει την ταξική πάλη , είτε, στην «προοδευτική» εκδοχή της , μόνο αντίθεση ( ταξική πάλη ). Δεν μπορεί να κατανοήσει, να συλλάβει τη δυναμική «ενότητα και πάλη των αντιθέτων».

Ο Λεφέβρ το τοποθετεί θαυμάσια : « Οι τάξεις που πολώνονται , με την πάλη και τη σύγκρουση , δεν παύουν να συγκροτούν μια ενότητα. Η ενότητα αυτή παίρνει ένα όνομα ( η "κοινωνία" ) , ένα ιδιαίτερο όνομα ( το έθνος ) , ή μια ειδική ονομασία (καταμερισμός των συμπληρωματικών εργασιών στις μονάδες παραγωγής. Οι συγκρούσεις μάς επιτρέπουν να δώσουμε έμφαση στην ενότητα. Αντίστοιχα , μόλις έχουμε υπογραμμίσει την ενότητα , πρέπει να φωτίσουμε τη συγκρουσιακή ουσία Και είναι μέσα σε αυτό το πλαίσιο που ο Μάρξ στο κομμουνιστικό μανιφέστο διακηρύσσει : « η πάλη του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη, αν όχι στο περιεχόμενο, στη μορφή είναι καταρχήν εθνική. Φυσικά, το προλεταριάτο κάθε χώρας πρέπει να ξεμπερδέψει πριν απ' όλα με τη δική του αστική τάξη ».

Από αυτή την αδυναμία της αστικής σκέψης να προσεγγίσει τα πράγματα διαλεκτικά, έχει προκύψει και ο διαχωρισμός που ασπάζονται και ορισμένοι μαρξιστές που λειτουργούν όμως αντί-διαλεχτικά στην ουσία , μεταξύ εθνικισμού και διεθνισμού. Να πως το τοποθετεί ο Χόμπσον : « Ο εθνικισμός είναι η ευθεία πλατιά λεωφόρος προς το διεθνισμό , κι αν εκδηλώσει μια παρέκκλιση, τότε μπορούμε με το δίκιο μας να υποψιαστούμε μια παραμόρφωση της φύσης του και των καθηκόντων του. Μια τέτοια παραμόρφωση αποτελεί ο ιμπεριαλισμός , στην οποία τα έθνη περνώντας τα όρια μιας ανώδυνης αφομοίωσης μετατρέπουν την υγιή παρορμητική άμιλλα των διαφόρων εθνικών τύπων σε ληστρική πάλη συναγωνιζόμενων αυτοκρατοριών». .

Όχι μόνο ο εθνικισμός είναι η λεωφόρος που οδηγεί στον διεθνισμό αλλά συμβαίνει και το αντίστροφο λέμε εμείς. Για να είναι κάποιος διεθνιστής και να έχει συνείδηση των εθνών-πέρα του ότι πρέπει πρώτα να πιστεύει σε αυτά αλλιώς θα λεγόταν κοσμοπολίτης - πρέπει πρώτα να έχει συνείδηση του δικού του έθνους. Το σπάσιμο της σχέσης μεταξύ ταξικής πάλης και εθνικού αγώνα ανήκει στον ξένο προς το μαρξισμό δυιστικό και μανιχαιστικό τρόπο σκέψης που καμία σχέση δεν έχει με τη Διαλεχτική. Και όσοι μαρξιστές υποκύπτουν σε αυτό το σφάλμα λειτουργούν αντί-μαρξιστικά, διότι εμπνέονται από μια θετικιστική και φιλελεύθερη παράδοση η οποία βέβαια δεν είναι μαρξιστική. Ανάλογη ως προς την ουσία είναι και η συζήτηση που είχε ανοίξει την εποχή του Ένγκελς σχετικά με τον "κομμουνισμό" και τον "εγωισμό" τα οποία αναφέρονται σε κατηγορίες εντελώς "αντίθετες μεταξύ τους. Με μια πρώτη επιπόλαια ματιά θα υποστήριζε κανείς ότι ένας εγωιστής δεν μπορεί να είναι κομμουνιστής – μια κι ο δεύτερος βάζει τη συλλογικότητα πάνω από το άτομο, από το Εγώ.

Πάνω σε αυτό ακριβώς, ο Ένγκελς, στην αντιπαράθεση του με τον Μάξ Στίρνερ έγραψε : Αυτός ο εγωισμός ο τόσο παράλογος και συνάμα τόσο συνειδητός, έφτασε σε τέτοιο σημείο παροξυσμού που δεν μπορεί πια να διατηρήσει για πολύ τον στενά ατομικιστικό χαρακτήρα του: Πρέπει αμέσως να μεταμορφωθεί σε κομμουνισμό. Πρώτον , ακόμη κι ένα παιδί μπορεί να δείξει στον Στίρνερ ότι οι εγωιστές άνθρωποί του πρέπει, εξαιτίας ακριβώς του εγωισμού τους, να γίνουν αναγκαστικά κομμουνιστές. Να τι πρέπει να αντιπαρατάξουμε στον άνθρωπό μας ! Δεύτερον, πρέπει να του πούμε ότι η ανθρώπινη καρδιά μέσα στον εγωισμό της ευθύς εξαρχής και αυτόματα αδιαφορεί για το ατομικό της συμφέρον κι ότι ο ίδιος οδηγείται έτσι στα συμπεράσματα που μάχεται ... είμαστε κομμουνιστές και για λόγους εγωιστικούς και εξαιτίας του εγωισμού μας θέλουμε να είμαστε άνθρωποι κι όχι απλά άτομα».

Όταν στέκει κάνεις ανίκανος να κάνει την ακόμα και για ένα παιδί απλή διάκριση μεταξύ εθνικισμού και ιμπεριαλισμού και ελαφρά τη καρδία τα ταυτίζει , όταν από την άλλη ταυτίζει αυθαίρετα τον μαρξιστικό διεθνισμό με τον φιλελεύθερο κοσμοπολιτισμό , όταν κανείς, δε μπορεί να καταλάβει τη διαφορά , για να δώσουμε και ένα παράδειγμα, μεταξύ του εθνικισμού των παλαιστινίων και το αίσθημά τους για μία λεύτερη πατρίδα και ταυτίζει αυτό το πράγμα με τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ , Ε ΤΟΤΕ ΑΥΤΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΑΡΞΙΣΤΗΣ. Τη σχέση μεταξύ εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης την εξέφρασε θαυμάσια ο ΜΑΟ ΤΣΕ ΤΟΥΝΓΚ με το θαυμάσιο σύνθημά του: « Τα κράτη θέλουν ανεξαρτησία, τα έθνη απελευθέρωση και οι λαοί επανάσταση » Αν δέχεσαι το δικαίωμα τον παλαιστινίων για το "αστικό-δημοκρατικό" δικαίωμα τους , της δημιουργίας δηλαδή δικού τους ανεξάρτητου κράτους , δε μπορεί να το αρνείσαι για τη περίπτωση της Κύπρου που βρίσκεται υπό κατοχή , και όταν συμπαραστέκεσαι στη Σερβία τη περίοδο των βομβαρδισμών από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό ,πρέπει να κάνεις το ίδιο και για τη περίπτωση της δικιά σου χώρας όταν αυτή πλήττεται και ελέγχεται σε όλα τα επίπεδα , οικονομικό , πολιτιστικό , πολιτικό. Και δε μπορείς να βλέπεις λακέδες και μόνον της αστικής τάξης και των αφεντικών , στους χώρους που υπό τις παρούσες συνθήκες της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης μάχονται για να υπερασπισθούν τη πολιτική και πολιτιστική αυτοτέλεια της πατρίδας τους.

Δεν μιλάμε για την υπεράσπιση του καπιταλισμού και της αστικής δημοκρατίας βέβαια αλλά για τη σύνδεση αυτού του αγώνα με τη ταξική πάλη κάθε φορά. Ειδικά στην Ελλάδα που υπήρξε για πολλά χρόνια χώρα του περιφερειακού καπιταλισμού και υπήρξε θύμα του ιμπεριαλισμού σε όλες του τις μορφές η σχέση αυτή αποτυπώθηκε με σχεδόν κρυστάλλινο τρόπο. Η νεοταξίτικη προσπάθεια ορισμένων "αριστερών" που στις μέρες μας προσπαθούν να απεθνικοποιήσουν το αίτημα για κοινωνική απελευθέρωση ανάγεται στη προσπάθεια του ιμπεριαλισμού να χτυπήσει τη ταξική συνείδηση του λαού χτυπώντας του το εθνικό του φρόνημα αλλά και το αντίστροφο.

Ο αστός διανοούμενος Άγγελος Τερζάκης παρερμηνεύοντας για κάποια στιγμή τον μαρξισμό αλλά αντιλαμβανόμενος την αληθινή φύση του κεφαλαίου αποτύπωσε αυτή τη πραγματικότητα κάπως έτσι: « Μας είχε τρομάξει τότε η Γ' Διεθνής με τα συνθήματά της. Αγανακτούσαμε ακούγοντας να μας καλούν να γίνουμε αρνησιπάτριδες. Το βρήκαμε από το μεγάλο κεφάλαιο κι από τις χώρες που το εκφράζουν. Αυτές έχουν καταπιαστεί σήμερα να μας κάνουν να αλλαξοπιστήσουμε. Αντικρίζουν την υφήλιο, και ιδιαίτερα τους "συμμάχους" τους , σαν αγορά , τόπους για επενδύσεις , οικονομικές διεξόδους , γιατί όχι και αποικίες νεομακιαβελικού τύπου ... Κι έτσι έχουμε το εξωφρενικό παράδοξο να υπονομεύονται οι πατρίδες όχι πια από το μαρξιστικό διεθνισμό , όπως είχαμε φοβηθεί έναν καιρό , αλλά από την αντίθετη παράταξη». Αυτή η πραγματικότητα αποτυπώνεται στις μέρες μας και με μιαν ακόμα, 'περίεργη" ίσως σύμπλευση μεταξύ κάποιων νεόκοπων αριστερών και σκληρών νεοφιλελεύθερων.

Αυτοί οι νεόκοποι αριστεροί αβασάνιστα αποδέχονται ολόκληρη τη πολεμική που εκτοξεύει το νεοφιλελεύθερο στρατόπεδο ενάντια στα έθνη και τις πατρίδες και που προσπαθούν να μας πείσουν ότι πρόκειται για τεχνητά κατασκευάσματα. Η τέτοια ταύτιση αλλά και ο πυρήνας των ιδεών αυτών, εκπορεύεται από τον έναν και μοναδικό σκοπό αλλά και στρατηγική του χρηματικού κεφαλαίου : τη πολυεθνική δικτατορία για να σωθεί ο καπιταλισμός. Τον δρόμο που χάραξαν οι πολυεθνικές για τη συντριβή της εθνικής συνείδησης , άρα και της ταξικής συνείδησης , ακολουθούν τυφλά στις μέρες μας και κάποιοι που από ΚΟΚΚΙΝΟΙ έγιναν ΡΟΖ : κοινώς ξέβαψαν!